SASSENHEIM - Op 27 januari 1945, bijna tachtig jaar geleden, werd concentratiekamp Auschwitz bevrijd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden in Auschwitz en andere kampen één miljoen mensen vermoord, waarvan de meesten joods waren.

Daarom staan wij rond deze datum stil bij de Holocaust: de systematische vervolging van joden in de oorlog.

Het is moeilijk te bevatten hoe de haat heeft kunnen groeien. Van joodse inwoners werden tijdens de oorlog steeds meer rechten en vrijheden afgenomen. Ze mochten niet meer naar het café of de bioscoop. Ze moesten een ster dragen. Ze mochten niet meer werken of naar school. Ze werden gedwongen in een joodse wijk te wonen. En uiteindelijk werden velen opgepakt en naar vernietigingskampen vervoerd.

In Nederland veranderde er in februari 1941 iets essentieels. Toen waren er voor het eerst razzia’s in Nederland - dat is een grootschalige jacht op een groep mensen. Op het Jonas Daniel Meijerplein in Amsterdam werden 400 mannen van 18 tot 35 jaar oud bij elkaar gedreven, in vrachtwagens gejaagd en weggevoerd.

Dichter Willem Wilmink schreef hier later een gedicht over, waarin hij een foto beschrijft. Daarop is een joodse man met vlinderdas te zien. Een keurige man, die duidelijk wordt opgejaagd. Er staan drie Duitse soldaten bij te lachen – en eentje kijkt opzij. Deze foto bestaat echt: hij is terug te vinden op internet.

Willem Wilmink schrijft in het gedicht:

Stel je voor, je zag die foto

van de man met vlinderdas

en je zou opeens ontdekken

dat het je eigen vader was

En daarna sluit hij af met de woorden:

Soms moet ik er ook aan denken

hoe het die andere zoon vergaat

die ontdekte, kijk mijn vader

is die lachende soldaat

Het gedicht geeft ons een beeld van de verschrikkelijke werkelijkheid van de Tweede Wereldoorlog. Het zorgt dat je erover na gaat denken. Na de oorlog bleek dat bijna alle op die dag opgepakte joden in het concentratiekamp zijn omgebracht.

In totaal werden ruim 100.000 Nederlandse joden vermoord - bijna driekwart van de joodse inwoners van ons land. In 2020, 75 jaar na de bevrijding van kamp Auschwitz, herdachten we al deze slachtoffers met het tijdelijke Holocaustmonument Levenslicht, ontworpen door kunstenaar Daan Roosegaarde.

De kunstenaar liet zich inspireren door het joodse gebruik om een steen achter te laten op het graf van een overledene. Hij legde 104.000 stenen in een cirkel: symbolisch voor de levens van de Nederlandse joden, Roma en Sinti die slachtoffer werden van de Holocaust. Een blauw licht deed de stenen elke paar seconden oplichten, als een ademhaling in licht.

Kort na de onthulling werden de stenen verspreid door het land: zo werden kleinere, plaatselijke monumenten gemaakt. Ook hier in Teylingen gebeurde dat. Ik was onder de indruk van die stenen die ademden onder dat blauwe schijnsel.

Drie jaar geleden is met een deel van deze stenen een blijvend Holocaustmonument gemaakt, opgeborgen in een schaal, die hier bij het monument staat. Het roept associaties op met de hekken waarachter veel joodse slachtoffers werden vastgehouden. Allemaal onschuldige mensen. Mensen met dromen, hoop, verlangens. Met familie en vrienden. Wij herdenken ze vandaag. En we denken aan de huidige generaties, die nog altijd de littekens met zich meedragen.

Het zijn verschrikkingen die ons voorstellingsvermogen te boven gaan. Ook al is het lang geleden. Juist daarom is het belangrijk om de verhalen te blijven delen – misschien wel belangrijker dan ooit. Samen stil te blijven staan bij wat er is gebeurd. En elkaar te beloven: dit nooit meer.